Acı Çiğdem Bitkisi Özellikleri ve Faydaları

ŞİFALI BİTKİLER │ A^- | A⁺   18.12.2020 11.46

Acı Çiğdem Bitkisi Özellikleri ve Faydaları

Özellikleri
Birbirlerinden ayrı familyalarda olmalarına rağmen, bu iki cinsin çiğdem (Crocus) ve acı çiğdem (Colchicum) çiçekleri birbirlerine o kadar çok benzerlik gösterir ki, çoğu kişi tarafından birbirine karıştırılır. Hatta her iki cinsin adı bizde ve diğer bazı dillerde aynı kelimelerle ifade edilir. Bu benzerlik ve karışıklık bazen sonu felaketle sonuçlanabilecek durumlara da neden olabilmektedir.

Acı çiğdeme; mahmur çiçeği, kar çiçeği, sürincan, vargit çiçeği (gülü), kestane soğanı, yanlışlıkla çiğdem vb. isimler de verilmiştir. Latince ismini de Gürcistan dahil Doğu Karadeniz bölgesinin eski ismi Colchis’ten almıştır.

Colchicum cinsi, Liliaceae (Colchicaceae) familyasından çok yıllık otsu bitkilerdir. 100 civarında türü vardır. Acı çiğdemler, özellikle Akdeniz Bölgesi’nde, Avrupa, Kuzey Afrika ve Doğu Himalaya’ya kadar kuzey yarımkürede yayılış gösterirler.

Latince İsmi : Colchicum autumnale

Güz çiğdemi olarak da bilinir. Zambakgillerden; sonbahar aylarında çiçek açan, mor renkli, zehirli bir bitkidir. Rutubetli yerlerde yetişir. Hekimlikte haricen kullanılır. 10-30 santim arası boy veren acıçiğdem, zehirli alkoloidler içerir. Tıp alanında kullanılmaktadır. Özellikle çocuklar için tehlikelidir..

Tıbbi Etkileri ve Faydaları:

• Zehirli maddeler içermesinin yanında tıbbi kullanımı da vardır.
• Doğru dozlarda Romatizma ve nıkris şikayetlerine karşı faydalıdır. Romatizma ağrılarını giderir.
• İdrar arttırır ve kabızlığı gidermeye yardımcı olur.
• Dahili kullanımda zehirlenmelere neden olabileceği için ancak bir uzman tarafından kullanılmalıdır.
• En ufak bir beklenmedik durumda kullanımı derhal kesilmelidir..
• Basur memelerinin şifa bulmasına neden olur
• îdrar söktürücü özelliği vardır.
• Nasırları iyileştirir.

Kullanımı
Haricen tohumları ve yumruları kullanılır. Zehirli bir bitki olan acı çiğdem sınırlı dozda ve kısa süreli olarak kullanılmalıdır.

Acı çiğdemler çiçeklenme zamanı bakımından da sonbaharda çiçek açanlar, ilkbaharda çiçek açanlar diye iki ana gruba ayrılır. Ülkemizde sonbaharda çiçek açan tür sayısı daha fazladır.

Çiçekler morumsu-pembe, pembe veya beyaz renklidir. Altı adet erkek organı (anter) vardır. Bu özelliği ile çiğdem (Crocus) türlerinden kolaylıkla ayırt edilebilir. Zira çiğdemlerde erkek organ üç adettir.

Colchicum türleri tıbbi değeri de olan çok zehirli bitkilerdir. Bitkinin tüm kısımları zehirli olup, zehir etkisi başta kolşisin ve bitkide bulunan çok sayıdaki kolşisin benzeri kolşizit alkaloidlerden ileri gelir.

Bunlardan özellikle kolşisin ve daha az zehirli olan demekolsin tıbbi açıdan önemlidir. Colchicum tohumlarında alkaloit miktarı; tür, toplama yeri, toplama zamanı ve kurutma yöntemlerine göre az veya çok değişmektedir. Sonbaharda çiçek açan türler tıbbi açıdan daha değerlidir.

C.autumnale (güz acı çiğdemi) kolşisin yönünden en zengin türlerden biridir. Türün tohumlarında kolşisin miktarı %0.22-1,0 arasında değişmektedir. Ülkemizde bulunmayan ve Avrupa’da doğal olarak yetişen ve kültürü yapılan bu tür, uzun bir süre kolşisin ve benzeri alkaloitlerin eldesinde yararlanılan tek kaynak olmuştur.

Ancak günümüzde kolşisin elde etmek için daha yaygın ve bol olarak yetişen diğer bazı acı çiğdem türlerinin tohumları da kullanı1maktadır. Bunlardan birisi olan C.speciosum Giresun, Trabzon ve Artvin illerinde geniş yayılış gösterir ve yoğun topluluklar meydana getirir. Bu türün tohumları 80-90’lı yıllarda toplanarak ihraç edilmiş ve ihraç miktarı 100 tonun üzerine çıkmışsa da sonradan ihracat durmuştur. Yapılan bazı çalışmalarda C. speciosum tohumlarında 100-220 mg/100 g kolşisin bulunmuştur.

Güneydoğu’daki yaygın türlerden C.kotschyi ve Akdeniz bölgesindeki C.cilicicum tohumlarında da kolşisin miktarı %0,1-0,3 kadardır. Kolşisin bitki ıslahında da kullanılan bir preparat olup, kromozomların bölünmesini engelleyici özelliğiyle poliploid bitkileri elde etmek amacıyla kullanılmaktadır.

Acı çiğdem güzel çiçekleri ile özellikle sonbahar döneminde iyi bir süs bitkisidir. Bulundukları ortama ayrı bir güzellik katarlar. İlkbahar ve erken yaz döneminde canlı kalan yaprakları da dekoratiftir.

Süs bitkisi olarak soğanları Ağustos ayında dikilmelidir. Zehirli olduğundan çocuk parklarında dikim yapılmamalıdır.

Colchicum türlerinin başta tohumları olmak üzere soğanları, hatta yaprak ve çiçekleri içerdikleri kolşisin nedeniyle tedavide eskiden beri kullanılmaktadır. Semen Colchici çok eskiden beri bilinen ve kullanılan droglardan biridir.

Avrupa farmakopelerinde, bizde ilk tıp kodeksi kabul edilen Düsturü’l Edviye’de ve 1974 tarihli Türk kodeksinde kayıtlıdır.

Kolşisin, gut (damla) hastalığı, Ailevi Akdeniz Ateşi (AAA), Behçet hastalığı, skleroderma, amiloidoz, siroz, bazı kanser, romatizma ve cilt hastalıklarında kullanılmaktadır.

Halk hekimliğinde kullanımı yaygın olmamakla beraber, haricen romatizmal rahatsızlıklarda kullanıldığı bildirilmektedir. Çok zehirli ve tedavi dozu ile toksik dozu birbirine yakın bir drog olduğundan kesinlikle doktor kontrolünde kullanılmalıdır.

Toplam doza dikkat
Hastalığa göre değişmekle beraber, belirli aralıklarla alınan günlük dozun toplamda kesinlikle 8 miligramı geçmemesi önerilmektedir. Kolşinin kişilere göre değişmekle beraber, doza ve ilaç formuna da bağlı olarak en sık görülen yan etkileri; bulantı, karın ağrıları, ishal, kusmadır.

Bunlar dışında daha az olarak; kanda akyuvarlarda azalma, kansızlık, baş dönmesi, böbrek rahatsızlıkları, cilt rahatsızlıkları, saç dökülmesi ve tırnaklarda anormallikler görülebilir.